"ประตูชุมพล" อ.เมือง จ.นครราชสีมา  เป็นประตูเมือง ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช โปรดเกล้าฯ ให้สร้าง เพื่อป้องกันการรุกรานจาก เขมร ญวน ลาว โดยเกณฑ์ช่างจากกรุงศรีอยุธยา เมืองโคราชและเมืองเสมาช่วยกันสร้างขึ้น

ตามหลักวิชาการ "ประตูชุมพล" คือ หอยามรักษาการณ์เชิงเทิน รูปแบบทรงไทยโบราณ ศิลปะสมัยอยุธยาหลังคามุงด้วยกระเบื้องดินเผาช่อฟ้าใบระกา โดยทางกรมศิลปากร ได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุสถานแห่งชาติ เมื่อวันที่ 3 มกราคม พ.ศ. 2480 และกำแพงเมืองโคราช ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุสถานแห่งชาติ เมื่อวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2479

"ประตูชุมพล" เป็นประตูเมืองเพียงแห่งเดียว ในบรรดาประตูทั้ง 4 ประตูของเมืองโคราช ที่ยังคงสภาพเดิมอยู่พร้อมกับกำแพงเมืองเก่า ซึ่งประตูทั้ง 4 มีรูปแบบเป็นทรงไทยโบราณ ศิลปะสมัยอยุธยา หลังคามุงด้วยกระเบื้องดินเผา และมีช่อฟ้าใบระกาเหมือนกันทุกแห่ง โดยมีชื่อเรียกประตูเมืองทั้ง 4 ว่า

ประตูชุมพล  ,ประตูพลแสน ,ประตูพลล้าน, ประตูไชยณรงค์ 

แต่ทว่าสิ่งก่อสร้างเหล่านี้ได้ผุกร่อนไปตามกาลเวลา โดยเฉพาะเหตุการณ์ศึกเจ้าอนุวงศ์แห่งเวียงจันทน์ที่ได้เข้ามายึดเมืองโคราช ประกอบกับสภาพภูมิอากาศและภัยธรรมชาติ  ก็ได้ทำลายประตูเมืองให้ชำรุดทรุดโทรมลงจนเหลือเพียงประตูเดียว นั่นก็คือ "ประตูชุมพล"

 

สำหรับชื่อของ "ประตูชุมพล" มีหมายความว่า ชุมนุมพล เนื่องจากเป็นประตูที่เอาไว้เตรียมไพร่พลยามออกศึก ในอดีตมีความเชื่อว่าเมื่อลอดผ่านประตูชุมพลไปทำศึกจะได้กลับมาอย่างแคล้วคลาดปลอดภัย รวมทั้งใช้เป็นเส้นทางที่กองคาราวานการค้าในอดีต ต้องผ่านประตูชุมพลเพื่อเข้าสู่เมืองนครราชสีมาอีกด้วย

 

แต่อีกเรื่องหนึ่งที่น่าสนใจคือ การลอดซุ้มประตูชุมพล เชื่อกันว่าหาลอดประตูนี้ หันหน้าหาย่าโม
ลอด 1 ครั้ง  คุณจะได้กลับมาโคราชอีกในไม่ช้า หรือมีเหตุให้ได้มาโคราชเรื่อยๆ  

ลอด 2 ครั้ง  คุณจะได้ทำงานหรือมาอยู่ที่โคราช  แม้จะผลัดถิ่นไปทำงาน หรือเรียนที่อื่น ก็ต้องมีเหตุให้ต้องกลับมาอยู่โคราช 

ลอด 3 ครั้ง จะได้เป็นเขย หรือสะใภ้ย่าโม  คุณจะได้พาคนโคราชไปอยู่ที่จังหวัดคุณด้วย  หรืออาจจะได้ตั้งรกรากอยู่โคราช กับคู่ครองชาวโคราช โดยเชื่อกันว่า ย่าโม ท่านขี้เหงา อยากให้ลูกหลานมาอยู่ที่โคราชเยอะๆ  แต่ห้ามลอดเกิน 3 ครั้งไม่งั้นคู่รักจะได้เลิกกัน 

ซึ่งความเชื่อนี้ถูกเล่าต่อกันมาช้านาน ไม่ทราบว่าเริ่มมาตั้งแต่สมัยไหน แต่หลาย ๆ คนที่อยากลอง ก็ได้มีคู่ครองเป็นชาวโคราชกันมาแล้ว บางคนก็ได้ย้ายมาอยู่โคราชอย่างไม่ทราบสาเหตุมีให้เห็นมานักต่อนัก อาจจะด้วยความเชื่อ สิ่งลี้ลับ คาถาอาคมที่สมัยก่อนการจะสร้างประตูเมืองต้องมีการลงคาถาอาคม และสิ่งของบางอย่างฝังลงไปด้วย แม้จริงประการใดก็ไม่มีใครทราบ เพราะเรื่องนี้เป็นความเชื่อส่วนบุคคล